O’zbekistonda aholiga kredit berish talablari

1 iyuldan boshlab O’zbekistonda qarz yuki ko’rsatkichini joriy etish hisobiga aholiga kredit berish talablari kuchaytirildi. Agar qarz oluvchi o’z daromadining 60 foizini qarzni to’lashga yo’naltirsa, banklar qarz olishdan bosh tortishlari kerak. 2025 yil 1 yanvardan boshlab bu ko’rsatkich 50% gacha kamayadi.

1 iyuldan boshlab O’zbekiston banklari uchun aholiga kredit berish talablari kuchaytirildi. Regulyator aholining qarz yuki ko’rsatkichini kiritadi, bu qarz oluvchining o’rtacha oylik daromadiga o’rtacha kredit to’lovlari nisbati orqali hisoblanadi.

Kredit olish shartlari

Endi O’zbekistonda qarz yuki bo’yicha talab faqat mikrokreditlarga nisbatan qo’llaniladi va 50% ni tashkil etadi. 2024-yil 1-iyuldan boshlab barcha kreditlar (shu jumladan mikrokreditlar) berilganda kreditorlar o’z mijozlarining qarz yuki 60 foizdan oshmasligiga ishonch hosil qilishlari shart. Ya’ni, agar qarz oluvchi o’z daromadining 60 foizini to’lashga sarflasa, banklar kredit berishdan bosh tortadilar (2023 yilning birinchi yarmi natijalariga ko’ra, qarz oluvchilar o’rtacha daromadning 69 foizini avtokreditlarga, 46 foizini ipotekaga sarfladilar). 2025 yil 1 yanvardan boshlab bu ko’rsatkich 50% gacha kamayadi.

Bunday holda, qarz yukida istisnolar bo’ladi. Xususan, bank qarz oluvchining kredit portfelining 15 foizigacha bo’lgan qarz yukini hisobga olmagan holda kreditlar (mikrokreditlar) ajratishi mumkin. Markaziy bank kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish metodologiyasi departamenti rahbari Sanjar Nosirov ushbu istisno kreditlar mavjudligini cheklamaslikka qaratilganligini tushuntirdi.

Barcha kreditlar kontekstida qarz yukini hisoblashni joriy etish orqali regulyator aholi daromadlarini legallashtirishga, daromadlarini legallashtirgan qarz oluvchilarga kredit berishni rag’batlantirishga, norasmiy daromadlarni baholashni rasmiylashtirishga va banklarni mas’uliyatli kreditlashga jalb qilishga intilmoqda.

Daromadlarni hisoblashda ma’lumotlar hisobga olinadi:

• ish haqi haqida;
• pensiya miqdori to’g’risida;
• to’plangan pensiya badallari to’g’risida;
• bank hisobvaraqlariga tushgan daromadlar to ‘ g ‘ risida;
• to’langan soliqlar to’g’risida;
• ko’chmas mulkni ijaraga berishdan olingan foizlar, dividendlar, daromadlar to’g’risida;
• qarz oluvchining so’nggi 6 oy ichida olgan doimiy daromadini aks ettiradi.

To’lovlarni hisoblashda quyidagilar hisobga olinadi:

• kreditning to’liq qiymati (mikrokredit);
• foizlar;
• shartnoma tuzilgan paytda ma’lum bo’lgan boshqa to’lovlar.

Qarz oluvchilar qarz oluvchining o’zi, birgalikda qarz oluvchi va kafil hisoblanadi. Bundan tashqari, agar kredit muddati 36 oydan oshsa, o’rtacha oylik to’lovlarni hisoblashda 36 oyga bo’lingan miqdor aniqlanadi va ipoteka kreditlari berilganda — 180 oy (ilgari e’lon qilingan 120 oy o’rniga).